THOLEN

Status

Tholen is een stad, (schier)eiland en gemeente in de provincie Zeeland. De gemeente Tholen is per 1-7-1971 vergroot met de gemeenten Oud-Vossemeer, Poortvliet, Scherpenisse, Sint-Annaland, Sint-Maartensdijk en Stavenisse, en in 1995 met de gemeente Sint Philipsland.
De gemeente Tholen omvat naast de gelijknamige stad verder nog de dorpen Anna Jacobapolder, Oud-Vossemeer, Poortvliet, Scherpenisse, Sint-Annaland, Stavenisse, Sint-Maartensdijk, Sint Philipsland. Onder de gemeente Tholen vallen ook de buurtschappen Botshoofd, De Rand, De Sluis, Gorishoek, Het Oudeland, Molenvliet, Oud Kerkhof, Strijenham, Westkerke.
Onder de stad Tholen vallen ook de buurtschappen Molenvliet, Mosselhoek, Het Oudeland en Steenenkruis.

Wapen

• Gemeentewapen: Tholen dankt zijn naam aan het feit dat bij de stad een watertol van de hertogen van Brabant was. De stad (de stadsrechten werden in het begin van de 14e eeuw verleend) was hiervoor zeer geschikt, omdat het tij de schippers dwong hier de reis te onderbreken. Voor de inning van de tol had de hertog koggen in gebruik. De leeuwen zijn verleend door een graaf van Holland uit het Hollands-Henegouwse huis. Jan van Beaumont, zoon van Jan II van Henegouwen werd in 1316 Heer van Tholen.
  Middeleeuwse zegels van de stad vertonen meestal een onduidelijk soort schip, vergezeld van de 4 leeuwen en een barensteel. Het schip staat op het zegel enigzins verwrongen in de schildvoet. Het schip werd vaak geinterpreteerd als een scheepswrak. Op 16 mei 1452 werd de stad getroffen door een grote brand die vijf/zesde van de stad en de meeste schepen verwoestte. Het is onlogisch om het scheepswrak in verband te brengen met deze brand aangezien de zegels al uit het eind van de 14e of het begin van de 15e eeuw dateren, dus ruim voor de brand.

  

  Het oudste Zegel van Tholen, rond 1400.
  
  Over de betekenis van de kogge bestaat een fabeltje: de stad Tholen moest altijd een met 31 koppen bemande kogge gereed hebben om in oorlogstijd beschikbaar te zijn. De schildzoom is het wapen van de familie van Borssele, die op het eiland veel bezittingen hadden en waarvan in Sint Maartensdijk nog leden begraven liggen.

  Als gevolg van de uitbreiding van de gemeente Tholen in 1971 was er behoefte aan een nieuwe gemeentewapen. In eerste instantie wilde de gemeente een brandende kogge opnemen, maar aangezien het onduidelijke schip ook op zegels ouder dan 1452 voorkomt, was dat niet mogelijk. De gemmente kwam daarop met een ander ontwerp dat luidde als volgt:
  ’Gedeeld : I gevierendeeld : a en d in goud een leeuw van keel; b en c in goud een leeuw van sabel, II doorsneden : A in zilver een zeilend koggeschip van sabel, varend op een zee, gedwarsbalkt van azuur en zilver; b in sabel een dwarsbalk van zilver. Het schild gedekt met een gouden kroon van 5 bladeren.’

  De Hoge Raad van Adel had een tweetal bezwaren tegen dit ontwerp:
  • ten eerste wilde men de leeuwen gekleurde nagels geven om met historische gegevens overeen te stemmen,
  • ten tweede wilde men een niet-opgetuigde kogge met een schildje Borssele aan de mast.
  Uiteindelijk gingen beide partijen akkoord met het huidige wapen, met als schildzoom Borssele, om de ligging van de stad Tholen in de nieuwe gemeente uit te beelden.

  I : 31 juli 1817
  ’Gevierendeeld : I en IV in goud een rode leeuw, II en III in goud een zwarte leeuw; en een schildvoet van goud, beladen met een zwarte onttakelde kogge, waarvan de mast over het wapen heenreikt over de snijlijn. Het schild gedekt door een gouden kroon van 5 fleurons.’

  

  II : 27 maart 1973
  ’Doorsneden : I gevierendeeld : a en d in goud een leeuw van keel, getongd en genageld van azuur; b en c in goud een leeuw van sabel, getongd en genageld van keel, II in goud een kogge van sabel, met een zeil en wimpels van keel; een schildzoom van sabel, beladen met een dwarsbalk van zilver. Het schild gedekt met een gouden kroon van 5 bladeren.’

  

• Stadswapen: Na de samenvoeging met Sint Philipsland werd het oude wapen gecontinueerd als stadswapen

Vlag

• Gemeentevlag: De gemeentevlag die in de 17e eeuw al bekend was, werd op 4 september 1962 door de gemeenteraad vastgesteld als gemeentevlag. Na de gemeenteherindeling van 1971 werd bij raadsbesluit van 18 augustus 1975 vastgesteld dat de gemeentevlag de vlag van de stad Tholen zou zijn. Dit werd na de samenvoeging van Tholen en Sint Philipsland gecontinueerd bij raadsbesluit van 29 mei 1995.
  Deze vlag is ons overgeleverd door de Cronijk van Zeeland van Mattheus Smallegange van circa 1690. De kleuren zijn die van Holland (rood, wit, blauw), vermeerderd met de schildkleur van het wapen (geel).
  De officiële beschrijving luidt: zeven banen, waarvan de hoogten zich verhouden als 1:1:1:3:1:1:1, rood, wit, blauw, geel, rood, wit, blauw.

  

• Stadsvlag: De stad Tholen heeft nooit een aparte vlag gehanteerd. Als stadsvlag wordt de gemeentevlag gebruikt

Naam

Gemeentenaam: onder constructie
Oudere schrijfwijzen: onder constructie
Naamsverklaring: De plaats ontstond in de 13e eeuw bij een tol aan de Eendracht en verwierf in 1366 stadsrechten. De stad heet Tholen omdat er tol geheven kon worden.
Carnavalsnaam: onder constructie

Ligging

Tholen weergeven op een grotere kaart

Het is gelegen aan de westkant van het Schelde-Rijnkanaal, dat de grens vormt met de provincie Noord-Brabant. Aan de noordkant van de bebouwde kom ligt over het Schelde-Rijnkanaal de Tholense brug, een witte boogbrug. Over deze brug ligt de provinciale weg N286. Deze weg is de belangrijkste ontsluiting van het eiland Tholen. Ten zuiden van de brug ligt de haven van Tholen, in een bocht van de voormalige kreek de Eendracht. Deze bocht is, bij het graven van het Schelde-Rijnkanaal in de jaren ’70, aan de noordelijke kant afgedamd. In 2005 is hier de opvallende wijk Waterfront voltooid, met villa’s en appartementen direct aan het water.

Statistische gegevens

De eerste bekende cijfers dateren van 1840. Toen had de gemeente Tholen 357 huizen met 2.474 inwoners, verdeeld in stad Tholen 281/1.938 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Buiten de Stad 46/326, Schakerlo 22/156, Molenvliet 5/30 en Steenekruis 3/24.
De gemeente Tholen heeft tegenwoordig ongeveer 10.000 huizen met ongeveer 25.500 inwoners. De stad Tholen heeft ongeveer 3.000 huizen met ongeveer 7.500 inwoners.

Kerncijfers wijken en buurten
Gewijzigd op 20 december 2012
Gemeente / plaats / wijk	Jaar	Aantal	Aantal	Oppervlakte (ha)
		inwoners	woningen	Totaal	Land	Water
Tholen (gemeente)	2005	24.680	9.605	25.441	14.781	10.660
	2008	25.260	10.015	25.441	14.724	10.717
	2010	25.410	10.195	25.441	14.726	10.715
	2012	25.540	.	25.400	14.709	10.691
Tholen (stad incl. vespreide huizen)	2005	7.110	2.730	2.795	2.205	590
	2008	7.370	2.870	2.795	2.204	591
	2010	7.415	2.905	2.795	2.204	591
	2012	7.475	.	2.793	2.201	592
© Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 15-3-2013

Geschiedenis

onder constructie

Recente ontwikkelingen

• In de bocht van de voormalige kreek de Eendracht, ten zuiden van de brug tussen Noord Brabant en Tholen, ligt de haven van Tholen. Deze bocht is, bij het graven van het Schelde-Rijnkanaal in de jaren ’70, aan de noordelijke kant afgedamd. In 2005 is hier de opvallende wijk Waterfront voltooid. Deze wijk bestaat uit villa’s en appartementen direct aan het water. Ter hoogte van de oude stadskern ligt de jachthaven met een historische scheepswerf. Aan de zuidkant van de haven, bij de aansluiting met het Schelde-Rijnkanaal, is een vluchthaven voor de binnenvaart over dit kanaal.
• Tot op heden wordt Tholen op kleine schaal steeds meer uitgebreid met nieuwe woonwijken en industrieterreinen. Behalve de eerder genoemde voltooiing van de wijk Waterfront wordt er sinds 2005 gebouwd aan de wijk Stadszicht. Ook het industrieterrein Welgelegen wordt steeds meer uitgebreid.

Bezienswaardigheden

Tholen heeft een historische stadskern, die nog steeds grotendeels omringd is door wallen en vesten. De stadskern wordt daarnaast gedeeltelijk begrensd door een haven. Sinds 1991 is het gebied binnen de vesten beschermd stadsgezicht en is daarmee één van de beschermde stads- en dorpsgezichten in Zeeland. De stad Tholen heeft 60 rijksmonumenten. De binnenstad heeft zijn oude dorpskern heel erg sterk weten te behouden. Je waant je dan ook terug in de tijd.

• Het voormalige stadhuis dateert van omstreeks 1460. Een ander opvallend gebouw is het voormalige stadhuis van Tholen uit de 15e eeuw, dat ontworpen is door leden van de beroemde architectenfamilie Keldermans. In dit stadhuis hangt het oudste carillonklokje van Nederland, eveneens uit de 15e eeuw.
• Walkorenmolen De Hoop uit 1736, aan de Oudelandsepoort, is een ronde stenen stellingmolen. De molen staat aan het water van de oude stadswallen aan een wandelpad. De molen is weliswaar nog maalvaardig, maar draait uiteindelijk alleen nog maar voor de prins.
• 18e eeuwse stadswaterpomp aan de Markt, is rond 1760 in Lodewijk XV stijl opgetrokken. De steenhouwer was Nicolaas Muts te Middelburg.
• Kruisbasiliek ’Dat er in het kleine Tholen zo’n grote kruisbasiliek staat is te danken aan de belangrijke tol die hier in de Eendracht werd geheven. Er ontstond al gauw een nederzetting die uitgroeide tot handels- en stapelplaats. In 1631 vestigden zich hier de burgers die het in de zee verdwijnen van Reimerswaal hadden overleefd’.
  Het stadsbeeld wordt gedomineerd door de Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk, een kruisbasiliek in de Brabants-gotische stijl, mogelijk ontworpen door Everaert Spoorwater, een Brusselse bouwmeester die in de Nederlanden vaak betrokken was bij de bouw van kerken in deze stijl. De bouw van de kerk is in circa 1404 gestart. Op de plaats van het huidige middenschip kende de kerk een voorganger van onbekende bouwdatum die rond 1360 gesloopt is. Opvallend detail: de buitenzuilen van de koorkerk zijn dus ooit gebouwd als binnenzuilen.
• Molen De Verwachting aan de Vlasmarkt is gebouwd in 1847. De molen is in 2009 volledig gerenoveerd met inbreng van vele instanties / bedrijven. Ook het bijbehorende pakhuis en de voor- en achtertuin werden helemaal in stijl aangepast. Bij de molen staat ook het molenwinkeltje ’De Vlaswiek’ en een molenmuseum. Molen De Verwachting en molen De Hoop, die op een van de wallen is gebouwd, bepalen samen het stadsbeeld binnen de stadskern.
• Gevelstenen in Tholen.
• De herbouwde Gasthuiskapel.
• Aan de Markt staat de rooms-katholieke Hemelvaartkerk uit het begin van de 20e eeuw.
• Ter hoogte van de oude stadskern ligt de jachthaven met een historische scheepswerf. Aan de zuidkant van de haven, bij de aansluiting met het Schelde-Rijnkanaal, is een vluchthaven voor de binnenvaart over dit kanaal.
• Tussen de jachthaven en het centrum liggen nog enkele restanten van voormalige oesterputten. De oesterteelt verdween echter uit Tholen bij de voltooiing van de Oesterdam, toen het zoute water in de voormalige Eendracht zoet werd. Bij de voltooiing van de Oesterdam verloor de haven van Tholen ook haar functie als vissershaven, hoewel er nog steeds een aantal vissersschepen liggen gemeerd. Bij de Bergsediepsluis in de Oesterdam is een buitenhaven voor vissersschepen.

Musea

• Bij molen De Verwachting, aan de Vlasmarkt, is in juli 2012 een molenmuseum geopend. Het museum biedt plaats aan de omvangrijke collectie van Willem Bastiaanse uit Roosendaal. Die maakte de afgelopen 40 jaar ongeveer 50 miniatuurmolens. Verder heeft hij 180 boeken over molens en ongeveer 100 ordners vol met foto’s. Onder meer luciferdoosjes, sigarenbandjes en pentekeningen met molens maken het geheel compleet.

Jaarlijkse evenementen

• Manifestatie Tholen Kunststad (mei).
• Zevendorpentocht (juli).

Natuur en recreatie

De omgeving van Tholen is een polderlandschap met vele dijken. Er worden onder andere aardappelen en graan verbouwd. De omgeving van Tholen staat ook bekend om de teelt van snijbloemen.
Toeristen kunnen het historische stadscentrum bezichtigen en de Oosterschelde en het Zoommeer bezoeken. Aan de Oesterdam ligt het recreatieterrein ’de Speelmansplaten’ daar kunnen onder andere verschillende watersporten worden beoefend. De Oosterschelde is een mooie plek voor de duikers, naast de Schakerloopolder wordt dan ook erg veel gedoken. De Oosterschelde en het Zoommeer zijn zeer vogelrijk. Langs de Oosterschelde ligt ook een prachtig fietspad dat men kan volgen tot het uiterste puntje van het eiland Tholen.
Men kan zelf aan de hand het fietsknooppuntensysteem een route uitstippelen, maar men kan ook hier op deze website een route uitzoeken.

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, ODB
         Plaatsengids.nl
         Wikipedia
         Statline CBS
         www.ngw.nl
         Gemeente Tholen