BERGEN OP ZOOM

Status

Bergen op Zoom is een stad en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de streek Baronie en Markiezaat. De gemeente Bergen op Zoom omvat naast de gelijknamige hoofdplaats Bergen op Zoom, sinds 1997, de voormalige gemeente Halsteren en het dorp Lepelstraat. Tijdens de gemeenteherindeling van 1997 zijn daar een deel van de gemeente Steenbergen, een stukje van de gemeente Wouw (het terrein van de golfbaan ten zuiden van de Balsedreef, ten westen van de Zoomvlietweg). Later is er nog een aanpalend stukje van de, inmiddels, gemeente Roosendaal overgegaan naar de gemeente Bergen op Zoom, in verband met uitbreiding van de golfbaan, die anders over twee gemeenten verspreid zou komen te liggen. Dit betreft het gebied rond de Stierenweg en is het voormalige Steenbergse deel van de buurtschap Kladde.
Onder de stad Bergen op Zoom vallen ook de buurtschappen Heimolen en Zuidgeest.
De gemeente Bergen op Zoom is in 1962 ook al een keer uitgebreid. Toen kwamen de buurtschap (thans wijk) Noordgeest en de Theodoruspolder er bij. Beiden vielen eerst onder de toenmalige gemeente Halsteren vielen. Het werd overgedragen aan Bergen op Zoom om in deze stad weer mogelijkheden te bieden voor woningbouw. Tegelijkertijd ging als compensatie de helft van de psychiatrische inrichting Vrederust naar Halsteren, die de andere helft reeds in bezit had.

Wapen

• Gemeentewapen: Bergen op Zoom kreeg waarschijnlijk kort voor 1213 vrijheidsrechten. Later is dat overgegaan naar stadsrechten, dit blijkt uit de feiten dat in 1297 een stedelijke raad bekend is, in 1282 een schout en in 1263 schepenen.
  Het oudst bekende zegel wordt genoemd in 1260, de eerste afbeelding dateert uit 1276. Het eerst bekende zegel vertoont het wapen van Breda-Schoten, namelijk 3 Sint Andrieskruisen. Als tegenzegel een burcht, bestaande uit een gekanteelde muur, waarbinnen 3 gehelmde torens, de middelste de hoogste en gedekt met een kruis. Een nieuw grootzegel, met afdrukken uit 1354-1372, vertoont hetzelfde schild, nu boven vergezeld van een vogel, en aan de kanten van draken. Binnen 20 jaar werd dit zegel weer vernieuwd, zonder grote wijzigingen. Het contrazegel bleef gelijk. Een nieuw grootzegel uit 1450 heeft nu in plaats van de vogel een derde draak. Het tegenzegel heeft een iets andere muur en de torens zijn vrijwel even hoog.
  Een zegel uit 1365 vertoont het wapen vastgehouden door een wildeman en wildevrouw, beiden naakt.
  In de 16e eeuw werd het wapen voor het eerst voorzien van de drietoppige berg. Het komt echter niet voor op officiële stadszegels, maar wel op bedelpenningen en penningen van het schermersgilde. Langzamerhand werd het door de stad overgenomen en verschijnt op een stedelijke gedenkpenning uit 1588.
  In 1622 werd de stad ontzet en werden er 2 typen beloonpenningen uitgegeven. Beiden met het wapen met berg en 2 wildemannen. Op het ene type houden ze het wapen vast aan koorden, op het andere typen steunen ze op het wapen, dat gedekt is met een markiezenkroon. In de loop der 17e eeuw zijn deze beide typen ook op stadszegels overgenomen. In de 18e eeuw wordt een voetstuk met dekkleed toegevoegd.
  Over de kleuren van het wapen is niet veel bekend. De afbeelding, die in 1816 werd opgestuurd, was een ingekleurde tekening uit een boek uit 1788. De stadskleuren waren echter zwart-wit. Sommige manuscripten beelden de kleuren gespiegeld af, terwijl de stad zelf de huidige kleuren scheen te gebruiken.

  I : 16 juli 1817
  ’Van keel, beladen met drie Sint Andrieskruisen van zilver, staande twee en een, en pointe een berg van sijnople. Het schild gedekt met eene kroon van goud en vijf fleurons van hetzelfde en vastgehouden door twee wildemannen.’

  

• Stadswapen: Bergen op Zoom heeft in zoverre na te gaan geen eigen stadswapen.

Vlag

• Gemeentevlag:

  

• Stadsvlag: De vlag van Bergen op Zoom vertoont de voornaamste wapenkleuren rood en wit in drie banen, de middelste dubbel zo breed als de belde andere. De kleur groen, die wel in het wapenschild voorkomt, is weggelaten. De vlag is sinds 1978 officieel.

Naam

Gemeentenaam: De gemeentenaam Bergen op Zoom dateert nog uit de tijd voor 1830
Oudere schrijfwijzen: Eerst heette de nederzetting ’Bergen’. ’Op Zoom’ is in een later stadium in de archieven terug te vinden.
Naamsverklaring: Er bestaan verschillende verklaringen omtrent het ontstaan of de afkomst van de naam Bergen op Zoom. Mogelijke verklaringen zijn:

• Dat de naam is samengesteld uit het Frankische woord ’bergen’, dat haven betekent en op zoom waarmee de ligging op de zoom van de Scheldehelling, van de diluviale rand bedoeld wordt.
• Dat de naam is samengesteld uit bergen, verwijzend naar de hoogteverschillen door de ligging op de Brabantse Wal, en het woord Zoom als zijnde de rand van de Brabantse Wal, dan wel afkomstig van het woord soma, dat moeras betekent. Met het -later gegraven- vaartje de Zoom heeft de naam in ieder geval niets te maken.

Carnavalsnaam: Tijdens carnaval heet Bergen op Zoom Krabbegat. De naam het Krabbegat slaat terug op de ’Meekrap’, een plant die vroeger werd gebruikt als grondstof voor de rode kleurstof alizarine en veel geteeld werd in Bergen op Zoom. Tegenwoordig bestaat deze teelt weer voor het maken van biologisch vriendelijke kleurstoffen. Het symbool van het Krabbegat is echter niet de plant, maar het dier dat in de uitspraak identiek aan haar is: de krab. Een inwoner van Krabbegat wordt een Krab genoemd.

Ligging

Bergen op Zoom weergeven op een grotere kaart

Bergen op Zoom ligt in het uiterste westen van de provincie Noord-Brabant, ten zuidwesten van de stad Roosendaal, aan de snelweg A58 / A4, de weg van Antwerpen naar Rotterdam. De Markiezenstad Bergen op Zoom ligt in het midden van de Brabantse Wal, een zandplateau in het uiterste westen van de provincie Noord-Brabant, dat zich uitstrekt van Steenbergen in het noorden tot de Belgische grens in het zuiden en tot de Wouwse Plantage in het oosten. Bergen op Zoom ligt naast de overgang tussen twee verschillende landschappen. Naar het westen toe is er een polderlandschap en de Oosterschelde, naar het oosten toe is er een zandrug waarop een reeks van landgoederen en natuurgebieden liggen. Verder loopt de Zoom ten noorden van de binnenstad en bereikt even later het open water. Ten westen van Bergen op Zoom liggende natuurgebieden het Markiezaatsmeer, de Molenplaat en de Prinsesseplaat, alsmede het open water van de Binnenschelde. De aanleg van Markiezaatskade en Oesterdam heeft ervoor gezorgd dat het water is verzoet en dat ook de getijdenwerking is verdwenen. In het noordwesten ligt de Auvergnepolder met het Lange Water, een kreekrestant. Westelijk van Bergen op Zoom vinden we het Schelde-Rijnkanaal, aan de overkant daarvan, in het noordwesten, is het Zeeuwse eiland Tholen gelegen. Naar het zuiden toe vindt men de Augustapolder en, op het grondgebied van de gemeente Woensdrecht, landgoed Mattemburgh. Ten oosten van de stad zijn er, oostelijk van rijksweg 58, de landgoederen en natuurgebieden Groot Molenbeek, Zurenhoek en omgeving, Molenzicht, Lievensberg, Zoomland en Buitenlust..

Statistische gegevens

De eerste bekende cijfers dateren van 1840. Toen had de gemeente Bergen op Zoom 1.355 huizen met 7.811 inwoners, verdeeld in stad Bergen op Zoom 1.244/7.055, buurtschap Borgvliet 204 inwoners en de Poorterij 111/552.
De gemeente Bergen op Zoom heeft tegenwoordig 29.080 huizen met 66 130 inwoners (meetdatum: 01-01-2013). Daarvan wonen 50.980 mensen in de stad Bergen op Zoom verspreid over 22.795 huizen (meetdatum: 01-01-2013)
De gemeente Bergen op Zoom heeft een landoppervlakte van plus minus 8.004 hectare en een wateroppervlakt van 1309 (meetdatum: 20-12-2012).

Kerncijfers wijken en buurten
Gewijzigd op 20 december 2012
Gemeente / plaats / wijk	Jaar	Aantal	Aantal	Oppervlakte (ha)
		inwoners	woningen	Totaal	Land	Water
Bergen op Zoom (gemeente)	2005	66.300	27.985	9.313	8.076	1.238
	2008	65.240	28.415	9.313	8.009	1.304
	2010	65.845	28.985	9.313	8.009	1.304
	2012	66.130	.	9.313	8.004	1.309
Bergen op Zoom (stad)	2005	52.820	22.660	6.406	5.234	1.174
	2008	51.610	22.925	6.406	5.168	1.238
	2010	51.625	23.195	6.551	5.324	1.228
	2012	51.740	.	6.552	5.323	1.229
© Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 15-3-2013

Gegevens bij gemeenteherindeling van 01-01-1997
	Oppervlakte (ha)	Aantal woningen	Aantal inwoners
Gemeentelijke herindeling per 01-01-1997, ontvangen van:
Bergen op Zoom	4.021	2.0970	4.9347
Halsteren	2.655	4.992	13.238
Grenswijziging per 01-01-1997, ontvangen van:
Steenbergen	332	61	160
Woensdrecht	768	153	307
Wouw	292	64	182
Grenswijziging per 01-01-1997, overgegaan naar:
Roosendaal	4	0	0
Woensdrecht	51	0	0

Geschiedenis

onder constructie

Recente ontwikkelingen

onder constructie

Bezienswaardigheden

De binnenstad van Bergen op Zoom herbergt tal van monumenten en een deel van de binnenstad is een beschermd stadsgezicht. De stadsplattegrond toont nog de ronde vorm van de stadsomwalling met aan de westelijke kant het havenkwartier. De haven werd echter gedeeltelijk gedempt. In totaal bezit de stad bijna 500 rijks- en gemeentemonumenten. Hieronder slechts een greep uit de vele bezienswaardigheden in Bergen op Zoom:

• Op de Grote Markt het laatgotische stadhuis: Het tegenwoordige gebouw is ontstaan uit samentrekking van het huis ’de Oliphant’, het raadhuis en het huis ’Leeuwenberg’; de beide laatste zijn in 1611 van een natuurstenen gevel voorzien. Het eigenlijke raadhuis, tussen Oliphant en Leeuwenberg, werd na 1397 gebouwd, toen het vorige verbrand was.
• Sint Gertrudiskerk, aan de Grote Markt 10, die in 1972 bij een brand zware schade leed en waarvan de toren, de Peperbus, uitziet over de Grote Markt. Het is oorspronkelijk een grootscheepse, geheel overwelfde en met natuursteen beklede kruisbasiliek, behorend tot de Brabantse gotiek. Bij de herbouw van 1752, na het zware bombardement van 1747, bleef het oude grondplan vrijwel ongewijzigd: een driebeukig schip met zijkapellen, transept, koor met omgang en zijkapellen langs de rechte zijden, te weerszijden van de sluiting de zijbeuken van een tweede transept, aan de westkant een ingebouwde toren.
• Gevangenpoort of Lievevrouwenpoort, aan het einde van de Lievevrouwestraat: het enige bouwwerk dat van 14e en 15e eeuwse ommuring is overgebleven, bestaat aan de buitenzijde (westzijde) uit twee ronde torens, geheel met Lede en Gobertangersteen bekleed, die door een weergang verbonden zijn.
• Ravelijn Op den Zoom, aan de Corneel Slootmanslaan, stamt uit 1702 en maakte deel uit van de door Menno van Coehoorn aangelegde vestingwerken volgens het Nieuwnederlands vestingstelsel. Er zijn nog kazematten, een kanonkelder en een geschutsgalerij. Het Ravelijn werd in 1931-1932 gerestaureerd. De binnenplaats is sinds 1977 een openbaar plantsoen.
• Huis Oostenrijck, aan de Lievevrouwestraat, stamt uit 1600. De kroonlijst is uit 1750 en de houten onderpui uit 1897. Bij de restauratie van 1975 werd een beschildering uit de 17e eeuw ontdekt. Het is huis met geprofileerde geveloverkraging van het ’Dordtse ’ type, op de verdieping met strekken boven de venstertogen, met natuurstenen kraagstenen (kopjes).
• Binnenhof Huize Sint Gertrudis, Goudenbloemstraat 2, bestaat uit een reeks hofjeswoningen aan de zijde van de Goudenbloemstraat, gebouwd in 1855-1857, in opdracht van het Rooms-Katholiek Armbestuur. Deze hofjeswoningen werden in 1868 aan de zijde van de Blauwe Handstraat uitgebreid door C.P. van Genk, in dezelfde sobere, aan het Neo-Classicisme herinnerende stijl. In 1958 zijn de raampartijen aan de binnenzijde van de hof vervangen en veranderd.
• Huis ’De Blauwe Hand’, aan de Blauwehandstraat 32, vroeger het Nederlands Hervormd Weeshuis, met rechte kroonlijst op klossen, roodgeverfde baksteen en hardstenen deuromlijsting. Op de hoek van de Kleine Kerkstraat.
• Watertoren, aan de Parallelweg, met een hoogte van 35 meter werd in 1899 gebouwd in Neo-Renaissance stijl naar ontwerp van D. de Leeuw.
• Stadsschouwburg De Maagd, aan de Grote Markt 32, Rooms katholoieke kerk, voormalige parochiekerk van de H. Maagd Maria Ten Hemelopneming, in 1824-1829 gebouwd; sedert 1990 in gebruik als stadsschouwburg.
• Synagoge, aan de Koevoetstraat 39, uit 1832 werd, gerestaureerd 1974-1975. Onderkelderd rechthoekig gebouw met schilddak.
• Bergkorenmolen De Twee Vrienden, te Nieuw-Borgvliet: een ronde stenen molen uit 1890, reeds jaren buiten gebruik.
• Hoeve Hildernisse is het restant van een gelijknamig dorp dat hier vroeger heeft gelegen en dat in de 16e eeuw is verdronken. De boerderij ligt op het landgoed Mattemburgh, in oorsprong 17e eeuws, in de huidige vorm daterend uit het midden van de 18e eeuw. Boerderij van het langgeveltype onder pannen zadeldak, dat aan de zijde van het woonhuis wordt afgesloten door een puntgevel met rondboogvenster.
• Mariakapellen.
• Gevelstenen in Bergen op Zoom.

Musea

• Markiezenhof.In het Markiezenhof bevindt zich het Historisch Centrum Bergen op Zoom. Het bezit onder meer een historisch museum, een kermismuseum en een spotprentenmuseum.
• In den Scherminckel (archeologie).

Jaarlijkse evenementen

• Carnaval: Bergen op Zoom is een carnavalstad bij uitstek.
• De Krabbenrit (op een zondag in april) is een kaartleesrit met een A-, B- en C-klasse die meetelt voor het Nederlands Kampioenschap Zuid Betrouwbaarheidsritten. Er is ook een toertocht voor het hele gezin.
• De Bergse Monumentenloop (eind april) omvat een wedstrijdloop, verschillende recreatielopen, de FitPlus businessrun, de CZ Jeugd- en Familieloop en de Monumenten Wandeltocht.
• Concours Hippique Bergen op Zoom (Pinksteren): Dit paardenevenementen wordt elk jaar gehouden op het evenemententerrein Kijk in de Pot.
• Wandelsportvereniging De Vrolijke Tippelaars organiseert op een zaterdag en zondag in juni de Nachttocht Bergen op Zoom-Vlissingen. De lengte van deze tocht is 80 kilometer, die binnen 16 uur moet worden afgelegd.
• Jazzweekend Bergen op Zoom (juni).
• De Maria Ommegang (laatste zondag van juni) is een dankbetuiging voor het behoud van de stad tijdens het geweld van de Tweede Wereldoorlog. Het is een indrukwekkende processie, die door maar liefst 800 vrijwilligers in historische kostuums wordt vormgegeven.
• Taptoe (Grote Markt, op een zaterdag eind juni).
• De Krabbenfoor is een ouderwets bourgondisch evenement met lekker eten, een jaarmarkt en veel live optredens (3 dagen eind juli).
• Wandelsportvereniging De Wandelende Krabben organiseert op een zaterdag in september de Krabbentocht. U kunt kiezen uit de afstanden 6, 12, 24, 30 en 40 kilometer. Alle tochten voeren door een bosrijke omgeving.
• Het Bergsche Bierbrouwers Gilde organiseert jaarlijks op een zaterdag in oktober het Bergs Bierfestival, met onder meer een twintigtal Nederlandse en Belgische brouwerijen, bierproeven, demonstraties bierbrouwen en het Open Bergs Bierbrouwkampioenschap, waarbij amateurbrouwers uit heel Nederland strijden om de titel Beste Brouwer van Berrege en Omstreken.
• Bergse Kermis (hele week in eind oktober).

Natuur en recreatie

• Landgoederen Boslust, Lievensberg, Zoomland en Groot Molenbeek.
• De Kunst- en Fietsroute (50 kilometer) kan gestart worden vanaf de VVV's in Roosendaal, Wouw of Bergen op Zoom. De route voert u langs zeven deelnemende ateliers, galeries, een museum en tentoonstellingsruimtes in of bij Wouw, De Rotting, Vrederust, Heerle, De Heide en Wouwse Plantage. De route gaat ook langs de kunstwerken in Wouw en Vrederust. U fietst door buitengebieden in de gemeenten Roosendaal en Bergen op Zoom, gebieden waar u normaalgesproken niet zo gauw komt.
• De Asperges, Ansjovis en Aardbeien Route is een fietsroute (50 kilometer), die desgewenst ook is te bewandelen. De route, verkrijgbaar bij de VVV, voert u door de omgeving van Bergen op Zoom, Halsteren, Lepelstraat en een deel van de Wouwse Plantage. Start en finish van de route zijn bij het NS-station.
• Naast de hiervoor genoemde fietsroutes, kan men zelf aan de hand het fietsknooppuntensysteem een route uitstippelen, maar men kan ook hier op deze website een route uitzoeken.
• Ook voor het wandelen kan men gebruik maken van het wandelknooppuntesysteem, maar men kan natuurlijk ook hier op deze website een route uitzoeken.
• Natuurgebieden De Duintjes, Markiezaatsmeer, Markiezaat, Molenplaat en Bezoekerscentrum Kraaijenberg.
• Markten: aan de Gedempte Haven, donderdag 9-16 uur. Op het Thaliaplein (groente en fruit), zaterdag 10-16 uur.

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, ODB
         Plaatsengids.nl
         Wikipedia
         Statline CBS
         www.ngw.nl
         VVV Brabantse Wal