HALSTEREN

Status

Halsteren is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de streek Baronie en Markiezaat, en maakt deel uit van de gemeente Bergen op Zoom. Tot de gemeenteherindeling van 1997 was Halsteren nog een zelfstandige gemeente.
De gemeente Halsteren werd in 1810 gevormd door samenvoeging van vier zelfstandig bestuurde rechtsgebieden, namelijk:

• het dorp Halsteren,
• Noordgeest,
• de Beymoerenpolders
• en de Auvergne- en Glymespolders

Lepelstraat en Kladde waren dorpen die op deze manier bij de gemeente Halsteren terecht kwamen. Bij het dorp Lepelstraat behoren de tegenwoordige buurtschappen Kijkuit, Kladde, Klutsdorp en Waterkant. Onder het dorp Halsteren vallen ook de buurtschappen Slikkenburg, Nieuwe Molen, Oude Molen, Vrederust, Spinolaberg en Vetterik.
De voormalige heerlijkheid Noordgeest, ten zuiden van Halsteren, waarmee de gemeente Halsteren in 1810 dus werd vergroot werd in 1962, samen met de Theodoruspolder naar Bergen op Zoom overgegaan. Op deze manier zou de gemeente Bergen op Zoom ruimte voor woningbouw geboden worden. Tegelijkertijd verkreeg Halsteren als compensatie het gehele complex van de psychiatrische inrichting Vrederust, dat al voor de helft tot Halsteren behoorde. Halsteren stond circa 2.000 inwoners af en kreeg er ruim 1.000 bij.

Wapen

• Gemeentewapen: Tot de gemeenteherindeling van 1997 had Halsteren een eigen gemeentewapen. Het wapen is een combinatie van de parochieheilige, St. Maarten, en het wapen van de Markiezen van Bergen op Zoom. In het eerste wapen met alleen de St. Maarten is de heilige op een zeer ongebruikelijke manier weergegeven, met het overhandigen van een hoofd in plaats van de normale voorstelling, zoals in het tweede wapen. De eerste afbeelding is, in zoverre na te gaan is, uniek in de heraldiek.
  Het wapen is afgeleid van de voorstelling op de oude zegels van Halsteren. Al in de 16e eeuw kwam de combinatie van de parochieheilige en de Markiezen voor. Latere zegels geven dezelfde combinatie, of alleen de heilige.
  Zegel van Halsteren uit de 16e eeuw:

  

  Zegel van Halsteren uit 1750:

  

  I : 16 juli 1817
  ’Van lazuur beladen met St. Maarten te paard, gevende een hoofd aan een achter hem lopende bedelaar; voor het paard een schildje, alles van goud en staande op een terras van hetzelfde.’

  

  II : 4 april 1905
  ’Doorsneden : I in azuur St. Maarten te paard, met zijn zwaard een stuk van zijn mantel snijdende, om het te geven aan een achter hem aanlopende naakte bedelaar, alles van goud, II wederom doorsneden : i) gedeeld a) in sabel een gouden leeuw, getongd en genageld van keel, b) in goud 3 palen van keel; 2) in sinopel 3 maliën van zilver.’

  

• Stadswapen: Halsteren heeft in zoverre na te gaan geen eigen stadswapen.

Vlag

• Gemeentevlag: Halsteren heeft in zoverre na te gaan geen eigen gemeentevlag.
• Stadsvlag: Halsteren heeft in zoverre na te gaan geen eigen stadsvlag.

Naam

Gemeentenaam: De oudste vermelding, als Halstert, stamt uit 1272. Ook in 1274 en 1290 komt de naam, voor in schriftelijke documenten, en wel als Haltre of Halstre respectievelijk Halsteren. Sinds 1810 komt de naam Halsteren als gemeentenaam voor.
Oudere schrijfwijzen: 1272 Halstert, 1274 Haltre en Halstert, 1290 Halsteren.
Naamsverklaring: Er bestaan verschillende verklaringen omtrent het ontstaan of de afkomst van de naam Halsteren. Mogelijke verklaringen zijn:

• De naam Halsteren is afgeleid van Halstert, dat samengesteld zou zijn uit Halha, dat uitloper van hoogland betekent, en stert, dat staart betekent, gezien de langgerekte vorm van de uitloper.
• Een andere theorie grijpt terug naar de naam in dialect: Altere. Deze zou afkomstig zijn uit het latijn en een verbastering zijn van ’Alta Terra’, Hoge Land, en zou verwijzen naar de ligging op de Brabantse Wal.

Carnavalsnaam: Tijdens carnaval heet Halsteren Altere. En de inwoners van Halsteren worden, vooral tijdens carnaval, Spinolen genoemd. Dit is afgeleid van Ambrosio de Spinola, een Italiaanse veldheer in Spaanse dienst, die op halsters grondgebied de slag om Bergen op Zoom verloor. De prins carnaval heet altijd Ambrosio met daarachter in romeinse cijfers het getal wat aanduid dat de prins de eerste, tweede, derde etc. prins van het dorp is na de oprichting van de Stichting Alterse Carnaval.

Ligging

Halsteren weergeven op een grotere kaart

Halsteren ligt ten noorden van Bergen op Zoom, en wordt aan de noordelijke kant door De Eendrachtsweg, ook wel de N286 genoemd, en aan de zuidwestelijke kant door de Tholenseweg ingeklemd. Aan de oostkant ligt de nieuwe Randweg Oost, ook wel A4, waarlangs het verkeer vanuit onder andere Antwerpen naar Rotterdam raast en terug en dat allemaal dwars door het mooie natuurgebied rondom Fort de Roovere. Halsteren is gelegen op de Brabantse Wal, waardoor binnen het dorp hoogteverschillen tot 10 meter waargenomen kunnen worden. De oorspronkelijke gemeente Halsteren, ligt op de grens van het laaggelegen poldergebied en de hoger gelegen Brabantse zandgronden, en grensde verder, voor de gemeenteherindeling van 1997, aan de gemeenten Nieuw-Vossemeer, Steenbergen, Wouw en Bergen op Zoom.

Statistische gegevens

De eerste bekende cijfers dateren van 1840. Toen had de gemeente Halsteren 367 huizen met 2.220 inwoners, verdeeld in dorp Halsteren 89/538 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Noordgeest 50/268, Lepelstraat en Leemkladde samen 122/727, Oud-Glimispolder 6/45, Auvergnepolder 27/188, Oud-Beijemoerspolder 8/52 en Oude Molen 65/402.
Tegenwoordig heeft Halsteren 6285 huizen met 14.915 inwoners (meetdatum: 31-12-2010). Het aantal inwoners is gestegen naar 15.150 (meetdatum: 20-12-2012).
Halsteren heeft een landoppervlakte van plus minus 1711 hectare en een wateroppervlakte van 45 hectare (meetdatum: 20-12-2012). Sinds de gemeenteherindeling van 01-01-1997 is Halsteren als gemeente opgeheven en overgegaan naar Bergen op Zoom. Hierdoor werd de gemeente Bergen op Zoom 2.655 hectare groter en kreeg er 4.992 woningen en 13.238 inwoners bij.

Kerncijfers wijken en buurten
Gewijzigd op 20 december 2012
Gemeente / plaats / wijk	Jaar	Aantal	Aantal	Oppervlakte (ha)
		inwoners	woningen	Totaal	Land	Water
Halsteren (dorp)	2005	11.410	4.495	1.652	1.622	29
	2008	11.640	4.665	1.652	1.622	30
	2010	12.270	4.970	1.643	1.600	42
	2012	12.465	.	1.643	1.598	45
© Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 15-3-2013

Geschiedenis

onder constructie

Recente ontwikkelingen

• In 2012 heeft de Dorpsraad Halsteren de Dorpsvisie 2012-2014 vervaardigd.

Bezienswaardigheden

De meeste bezienswaardigheden zijn terug te vinden in de Dorpsstraat. Vooral na de Tweede Wereldoorlog verrezen een aantal woonwijken.

• Sint-Martinuskerk, aan de Dorpsstraat 20, met koor uit 1457, opgetrokken op een 14e-eeuws muurwerk en ingebouwde toren uit de 14e eeuw.
• H. Quirinuskerk, aan de Dorpsstraat 51: De katholieken bezaten reeds de historische Sint-Martinuskerk, die ondertussen al naar Quirinus van Siscia was gewijd. De Martinuskerk werd te klein, dus bouwde men in 1913 een nieuwe kerk, welke ontworpen werd door Jos Cuypers. Het betreft een neoromaanse driebeukige kruiskerk met een kort schip, waarvan het transept mansardedaken heeft.
• De oude pastorie, aan de Dorpsstraat 53, daterend uit 1913 en tegelijk met de Sint-Quirinuskerk gebouwd.
• Voormalig raadhuis, aan de Dorpsstraat 22, stamt uit 1633: Het raadhuis werd opgetrokken in baksteen met natuurstenen banden en voorzien van een zadeldak tussen trapgevels. In de 18e en 19e eeuw vonden verbouwingen plaats, en in 1917 werd het gebouw gerestaureerd en uitgebrei, Bij deze restauratie werd onder meer het bordes met leeuwen gereconstrueerd. De inwendige balklaag en een schouw dateren nog uit de bouwtijd.
• Het 19e-eeuwse tramstation Station Vogelenzang, aan de Dorpsstraat 194: gebouwd aan het eind van de 19e eeuw als station aan de tramlijn van de Stoomtramweg-Maatschappij Antwerpen - Bergen op Zoom - Tholen (ABT). De tram kwam van Bergen op Zoom en splitste op de plaats waar de Tholenseweg afslaat van de Halsterseweg. Het stationnetje ligt op de splitsing van de Tholenseweg en de Dorpsstraat en is sinds de tramlijn werd opgeheven in gebruik als cafë en cafetaria. Het bord waarop staat Station Vogelenzang hangt er nog steeds.
• In 1923 werd er een protestantse kerk op het terrein van psychiatrisch ziekenhuis Vrederust gebouwd, zaalkerkje met een vierkante toren. De architect was F.G.C. Rothuizen. Ongeveer in 1970 werd de kerk verbouwd en wit geschilderd en het kreeg toen de naam ’De Ark’.
• De Sint-Quirinuskapel is in 1985 aan de Buurtweg gebouwd. Een open veldkapelletje, gebouwd door een comitë waarvan zowel de pastoor als de dominee deel uitmaakten. Deze kapel houdt de herinnering aan de historische Quirinuskapel levendig, die in de 16e eeuw in Halsteren was te vinden.
• Villa De Beek aan de Beeklaan 25 is een complex bestaande uit een vrijstaande villa met een koetshuis, gebouwd omstreeks 1890 in chaletstijl, vermoedelijk naar ontwerp van C.P. Van Genk. De villa is in 1995 grondig gerestaureerd. De voormalige tuin is toegankelijk als openbaar park en voorzien van een hertenkamp en speelweiden.
• Villa Buitenrust, uit 1902, aan de Gasthuisstraat. Tegenwoordig psychotherapeutisch centrum De Viersprong.
• Monument i.v.m. de herindeling van 1997.
• Julianaboom en Bernhardboom.
• Uitzicht rondom Halsteren.
• Fort De Roovere.
• Molen Sint Antonius: Langs de doorgaande weg van Steenbergen naar Bergen op Zoom, torent een witte ronde stenen beltmolen boven de bebouwing uit, omgeven door de seringen die in het voorjaar mooi paars afsteken tegen het wit van de molen. Op de sluitsteen boven de inrijpoort staat boven een bloemafbeelding: 'SANCTO ANTONIO XIII JUNII MDCCCXVIII'. Hieruit blijkt dat de molen een jaar na de bouw in 1817 is toegewijd aan bovengenoemde volksheilige.
• Mariakapel St. Quirinuskapel.
• Naast alle genoemde bezienswaardigheden vindt men in Halsteren enkele boerderijen uit de 17de en 18e eeuw, zoals ’t Lindeke aan Dorpsstraat 103, en Kruisberg 2, uit 1636. Voorts de Blauwe Handshoeve aan Zuiderkreekweg 2, welke een L-vormig woonhuis, een bakhuis uit 1693 en een schuur uit 1849.

Musea

• Geen

Jaarlijkse evenementen

• Rock Over Halsteren: Sinds enkele jaren zijn er, onder de titel Rock Over Halsteren, in Halsteren door het jaar heen pop-evenementen
• In een weekend in mei organiseert wandelsportvereniging Olympus de Olympustocht. U kunt kiezen uit de afstanden 5, 10, 15, 25, 40 en 50 kilometer.
• Kermis (half juli, gedurende vier dagen).
• Molenfeesten bij molen Sint Antonius (weekend in augustus).
• Braderie (half september).

Natuur en recreatie

• Landgoed Buitenlust: Landgoed Buitenlust is grotendeels gelegen op een hoge zandrug, tussen Ossendrecht en Lepelstraat. Het scheidt zeekleilandschap van het beekdallandschap van het Bergsche Water. De niveauverschillen, veroorzaakt gedurende opeenvolgende geologische tijdperken, hebben geleid tot interessante overgangszones. Het landschap van de zandruggen is bosrijk. Helaas is niet het volledige landschap vrij toegankelijk. Het is voorzien van wegen en paden die zowel wandelen als fietsen mogelijk maken.
• Wandelen in de natuurgebieden Het Halsters Laag en het Oudlands Laag.
• Natuurgebied Prinsesseplaat, ook wel Princesseplaat genoemd: Voor de afsluiting van de Oosterschelde was dit een gebied van slikken en schorren, dat bij eb droog viel en bij vloed overspoeld werd door het zoute zeewater. Het gebied is niet vrij toegankelijk, maar is wel te overzien vanaf het observatiepunt aan de Zuiderkreekweg.
• Markt: aan het Lindenlaantje, zaterdag 8-12 uur.
• Iets ten oosten van Halsteren ligt de voormalige West-Brabantse waterlinie met Fort De Roovere en Fort Pinssen, uit 1628.
• Men kan zelf aan de hand het fietsknooppuntensysteem een route uitstippelen, maar men kan ook hier op deze website een route uitzoeken.
• Ook voor het wandelen kan men gebruik maken van het wandelknooppuntesysteem, maar men kan natuurlijk ook hier op deze website een route uitzoeken.

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, ODB
         Plaatsengids.nl
         Dorpsraad Halsteren
         Wikipedia
         Statline CBS
         www.ngw.nl
         VVV Brabantse Wal