Printversie

STEENBERGEN

Status

Steenbergen is een stad en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de streek Baronie en Markiezaat. De gemeente Steenbergen omvat naast de gelijknamige hoofdplaats Steenbergen de dorpen De Heen, Kruisland,en Welberg. Tijdens de gemeenteherindeling van 1997 zijn daar de gemeenten Nieuw-Vossemeer (het dorp Nieuw-Vossemeer, buurtschap Rolaf en een deel van het buurtschap Notendaal) en ’Dinteloord en Prinsenland’ bijgekomen. In datzelfde jaar werd een gedeelte van de gemeente afgestaan aan de gemeente Bergen op Zoom (met name het gebied rond de Stierenweg = het tot dat moment Steenbergse deel van de buurtschap Kladde).
Onder de gemeente Steenbergen vallen ook de buurtschappen Blauwe Sluis, Bloemendijk, De Bocht, De Overval, Boompjesdijk, Dintelsas, Drenkhoos, ’t Haantje, Heense Molen, Koevering, Notendaal, Rolaf, Visberg, Waterhoefke, Wildenhoek en Zwarte Ruiter.

Wapen

Vlag

Naam

Gemeentenaam: Op 25 juni 1962 is officieel de gemeentenaam ’Steenbergen’ vastgesteld, tot die tijd was dat ’Steenbergen en Kruisland’.
Oudere schrijfwijzen: 1267 Stenberghe, 1321 Stenberghen, 1345 Stienberghe.
Naamsverklaring: Er bestaan verschillende verklaringen omtrent het ontstaan of de afkomst van de naam Steenbergen. Mogelijke verklaringen zijn: Carnavalsnaam: Tijdens carnaval heet Steenbergen Strienestad.

Ligging


Steenbergen weergeven op een grotere kaart
Steenbergen ligt 10 km ten noordwesten van Roosendaal en op ongeveer een gelijkwaardige afstand ten noorden van Bergen op Zoom. Na de voltooiing van de rijksweg A4 (Zoomweg) zal Steebergen een uitstekende ligging hebben tussen de wereldhavens Rotterdam en Antwerpen.
De haven van Steenbergen loopt uit in de Roosendaalse Vliet enerzijds en anderzijds in de Steenbergse Vliet. De haven en jachthaven reiken tot in het centrum van de stad en staan in rechtstreekse verbinding met het Schelde-Rijnkanaal en het Krammer-Volkerak. Op deze manier is er een goede verbinding met het Zeeuwse Deltagebied. Steenbergen is hiermee niet alleen over land goed bereikbaar maar ook over water.

Statistische gegevens

De eerste bekende cijfers dateren van 1840. Toen had de gemeente Steenbergen 902 huizen met 5.831 inwoners, waarvan in stad Steenbergen 322/1.878 (= huizen/inwoners), dorp Kruisland 39/250 en de buurtschappen De Heen 61/357, De Heensche Molen 36/210, De Kladde (ged.) 20/116, Koevering 46/261, Notendaal 43/260 en ’verspreide woningen’ 335/2.499.
De gemeente Steenbergen heeft tegenwoordig ongeveer 10.000 huizen met ongeveer 23.357 inwoners (meetdatum: 31-12-2011). Daarvan wonen ongeveer 11.350 mensen in de stad Steenbergen verspreid over ongeveer 5000 huizen (meetdatum: 31-12-2011).
De gemeente Steenbergen heeft een oppervlakte van plus minus 160 km². Qua oppervlakte is Steenbergen hiermee de op één na grootste gemeente van Brabant. Steenbergen

Kerncijfers wijken en buurten
Gewijzigd op 20 december 2012
Gemeente / plaats / wijk Jaar Aantal Aantal Oppervlakte (ha)
inwoners woningen Totaal Land Water
Steenbergen (gemeente) 2005 23.4409.51515.87914.6611.218
2008 23.2109.62015.87914.6621.217
2010 23.2259.80515.87914.6631.215
2012 23.355.15.91414.6661.248
Steenbergen (*) 2005 12.440 5.0803.3073.26047
2008 12.2805.1153.3073.26047
2010 12.3005.2703.3073.26047
2012 12.505 .3.3073.25849
* stad incl. Westelijke polders, Graaf Hendrik- en Triangelpolder, het Oudland, dorp Welberg en industrie
© Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 15-3-2013

Gegevens bij gemeenteherindeling van 01-01-1997
Oppervlakte (ha) Aantal woningen Aantal inwoners
Gemeentelijke herindeling per 01-01-1997, ontvangen van:
Dinteloord en Prinsenland 4.817 2.233 5.761
Nieuw-Vossemeer 1.621 920 2.343
Steenbergen 8.193 5.883 14.760
Grenswijziging per 01-01-1997, ontvangen van:
Oud en Nieuw Gastel 11 1 0
Grenswijziging per 01-01-1997, overgegaan naar:
Bergen op Zoom 332 61160
Halderberge 4 0 0
© Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 15-3-2013

Geschiedenis

Steenbergen is een oude plaats dat tot 1287 deel uitmaakte van het Land van Breda. In 1268 trouwde Arnoud van Leuven, tot dan bekend als Heer van Gaasbeek, maar omdat hij afstamde van de hertogen van Brabant (Huis van Leuven) beter bekend als Arnoud van Leuven, met Elisabeth van Breda, de zuster van Hendrik V van Breda. Hendrik stierf kinderloos waardoor Arnoud en Elisabeth het Land van Breda in handen kregen en daarmee ook Steenbergen. In 1287 overleed Arnoud kinderloos en daarop werd door hertog Jan I van Brabant besloten de heerlijkheid Breda te verdelen. Pas in 1290 kwam men tot een definitief akkoord over de verdeling. De heerlijkheid Breda werd verdeeld in drie delen: de heerlijkheid Breda (na 1350 verheven tot baronie), de heerlijkheid Bergen op Zoom (na 1533 markiezaat) en de heerlijkheid Steenbergen.

In de 14e eeuw was Steenbergen een belangrijke zeehaven aan de Steenbergse Vliet. Echter door verzanding is het belang van deze functie afgenomen. Steenbergen lag aan de (verdwenen) Striene, een zijtak van de Schelde. Hierdoor kon zij in de Middeleeuwen opkomen als handels- en havenstad.

In de 14e eeuw werd vanuit Steenbergen een bloeiende handel gevoerd met Antwerpen, Brugge en Gent. Dit betrof vooral zout dat toen der tijd uiterst kostbaar was, doordat dit slechts beperkt voorradig was. De winning was namelijk een moeizaam proces. De venen werden vroeger overspoeld door zeewater, waardoor het veen doordrongen was met zout. In de omgeving van Steenbergen won men al sinds 1256 zout. De grondstof, de derrie, werd uit de venen gewonnen en via vletten naar de zoutketen gebracht, en in pannen tot zout gekookt. Voor de moernering of darinkdelven (moernering of darinkdelven is het winnen van zout uit moer, een soort laagveen) werden speciale moerdijken aangelegd. Steenbergen ontwikkelde zich tot een zogenaamde moerstede. Vanuit de haven in Steenbergen, dat aan het eind van de turfvaarten lag, werd het zout en turf verder vervoerd. In 1460 kwam er een eind aan de moernering rond Steenbergen, doordat er op grote schaal goedkoper zeezout werd aangevoerd. Het zout was zeker in die tijd een essentële grondstof voor het bewaren van vlees, vis en groente. De zoutwinning in Steenbergen was zelfs zó belangrijk, dat de plaatsen Breda en Bergen op Zoom in 1310 de exacte zoutmaat voor Steenbergen bepaalden.

Steenbergen werd in de 14de eeuw een handelsstad en een haven van betekenis, niet alleen vanwege de zouthandel, maar ook door de deelname aan de veel bredere handel op Engeland, Vlaanderen en Denemarken. Er vestigden zich ’poorters’, die beroepen uitoefenden als schipper, handelaar en bankier, en handelsactiviteiten opbouwden en uitbreidden. Dit had tot gevolg dat Steenbergen belangrijke voorrechten verwierf, zoals de aanleg van een bescheiden ommuring, het openen van een haven en het houden van een jaarmarkt. De stad maakte een opmerkelijke bloeiperiode door.

Na een verwoestende brand in 1365 schijnt Steenbergen herbouwd te zijn, volgens de 18e eeuwse beschrijving zoveel kleiner dat het toen nauwelijks het tiende gedeelte van de oorspronkelijke oppervlakte besloeg.
Het grondgebied van Steenbergen was aanvankelijk vrij klein. Het besloeg niet méér dan de hogere landtong, die zich vanaf Wouw en Halsteren naar het noorden uitstrekte met als kern het Oudland. In deze streek hebben zich vele dijkdoorbraken en overstromingen voorgedaan als gevolg van slecht onderhoud, geldgebrek en oorlogstijd. Bekend is de St. Elisabethsvloed van 17 op 18 november 1421, waarbij honderden bunders vruchtbaar land wegspoelden. Dit heeft tot gevolg gehad dat er vele inpolderingen plaatsvonden en zeeweringen werden aangelegd. Hierdoor breidde het grondgebied aanzienlijk uit, eerst in zuidelijke en westelijke richting en later in oostelijke en noordelijke richting.

Tot 1458 was er in de heerlijkheid Steenbergen sprake van tweeherigheid. Echter in dit jaar verkocht Jan II van Glymes zijn helft in het zwaar verarmde Steenbergen aan Jan IV van Nassau (zoon van Johanna van Polanen en Engelbrecht I van Nassau). Doordat sinds 1403 Engelbrecht I van Nassau-Dillenburg door zijn huwelijk met Johanna van Polanen halfheer van de heerlijkheid Steenbergen was geworden, was met deze verkoop Steenbergen volledig in handen van de Nassaus, en kon daarmee vanaf dat moment een Nassaustad genoemd worden.

Door allerlei oorzaken eindigden in het begin der 15e eeuw Steenbergens gouden jaren. De handel en de scheepvaart gingen achteruit. De 80-jarige oorlog (1568-1648) bracht de neergang in een stroomversnelling. Steenbergen en ommelanden dienden zware legerlasten op te brengen. In deze oorlog is Steenbergen meermalen het toneel van strijd geweest. Door de bijzondere ligging van de stad in West-Brabant, vooral ten opzichte van Bergen op Zoom, en dank zij het feit dat de stad slecht versterkt was, ging zij vóór 1627 diverse malen in andere handen over.
In 1572 werd Steenbergen door de Watergeuzen geplunderd; in de periode 1581-1590, de meest kritieke uit de vaderlandse geschiedenis, bezetten beurtelings de Spanjaarden en de Staatsen de stad. Bekend is vooral de slag bij Steenbergen, op 17 juni 1583, geleverd onder de wallen van de stad tussen de Spaanse veldheer Parma en Biron, een Franse maarschalk in Staatse dienst. Prins Maurits voegde in 1590 ná Breda ook Steenbergen weer toe aan de Verenigde Nederlanden.
Al liet de Staten-Generaal tijdens het 12-jarige bestand (1609-1621) de vestingwerken herstellen en uitbreiden, de stad bleef een zwakke plek in het Nederlandse vestingstelsel. Na een hevige beschieting gelukte het de Spanjaarden in 1622 wederom de stad voor enige maanden te bezetten. Na de herovering van de stad door Prins Maurits werden van 1627-1629 grote werken aan de vesting uitgevoerd. De aanleg van verdedigingswerken rondom de stad heeft tamelijk laat plaatsgevonden. In 1637 werd Steenbergen eindelijk omringd door forten. Als verdediging maakte Steenbergen deel uit van de gordel die de Republiek der Verenigde Nederlanden of beter het hart daarvan, namelijk het gewest Holland, tegen aanvallen uit het zuiden moest verdedigen.
Aan de Schansdijk en de Oude Vlietpolderdijk heeft rond 1625 Fort Hendrik of Henricus gelegen. Het fort was genoemd naar Henricus van Nassau, die hier tegen de Spanjaarden vocht. Toen heette het nog de Leurse Schans, gebouwd om de haven van Steenbergen af te dammen. De glooiingen in het terrein zijn restanten van de redoutes. Oorspronkelijk had het fort de vorm van een regelmatige vijfhoek, met op elke hoek een bastion. In 1628/1629 volgde de aanleg van zes bolwerken, een huis voor de commandeur van Steenbergen, twee officierswoningen en een kerk. Hierdoor veranderde Steenbergen in een geduchte vestingstad tijdens de Tachtigjarige Oorlog (die eindigde met de Vrede van Munster in 1648). Tot 1629 had de stad muren, sindsdien is zij omgeven met aarden wallen, waarvan de omtrek nog te zien is.
Veel voordelen heeft de Tachtigjarige oorlog niet gehad, want de legerlasten, in de vorm van plaatselijke belastingen, drukten te zwaar op de toch al berooide plaatselijke bevolking. Bovendien had het platteland veel te lijden onder de veelvuldige belegeringen en inundaties (onderwaterzettingen), die ook na 1648, tijdens de vele oorlogen tegen Frankrijk, West Brabant teisterden. De laatste inundatie vond plaats in 1809, bij de invasie van Engelse troepen in Zeeland.

Na de Tachtigejarige oorlog kwam de Franse tijd. In 1747 stonden de Fransen voor de stad en nog eens in 1795. Zij plantten de vrijheidsboom en verjoegen het plaatselijk bestuur. Bestuurlijk kwam Steenbergen in rustiger vaarwater. In 1827 is de vesting opgeheven en enige decennia later waren de meeste herinneringen aan de vestingen garnizoensstad verdwenen.
Een wet uit 1822 voorzag in de verkoop van een groot aantal domeingoederen, waaronder Fort Hendrik. Grote delen van het fort zijn toen afgebroken. Door de groei die Steenbergen meemaakte in de 20ste eeuw is veel vervangen door nieuwe zaken. Wel is inmiddels Fort Henricus helemaal in eren hersteld.

Na de vele oorlogen werd ondanks alles toch de landbouw hoofdmiddel van bestaan. In de 19de eeuw kwam de meekrapcultuur tot grote bloei. Gemeente Steenbergen had zeven stoven, waar rode kleurstof voor de lakenindustrie werd vervaardigd. Toen deze markt na enkele jaren instortte, legden landbouwers zich toe op de teelt van suikerbieten. Zodoende deed ook in Steenbergen de moderne tijd haar intrede met de vestiging van de suikerfabriek door de firma Van Loon, De Ram en Co. in 1871 op de noordwestelijke vestingwallen. Daar waar nu het nieuwe stadhuis van Steenbergen staat. Ruim 50 jaar later kwam er een tweede agrarische industrie bij, namelijk de Coöperatieve Vlasfabriek ’Dinteloord’ die haar fabriek bouwde nabij de Steenbergse Vliet, de toenmalige gemeentegrens met Dinteloord. Inmiddels bestaan beide fabrieken niet meer.

Door de gestage toename van het inwoneraantal begin twintigste eeuw breidde de stad zich uit. De vergroting van de stadskern vond aanvankelijk plaats langs de toegangswegen van de stad in de vorm van lintbebouwing. In 1941 volgde de vaststelling van een eerste groot uitbreidingsplan, dat zich hoofdzakelijk beperkte tot het gebied binnen de oude vestinggrachten. De uitvoering van dit plan stagneerde aanvankelijk door de tweede wereld oorlog maar kwam uiteindelijk toch in de periode van 1948-1956 tot stand. De volgende uitbreidingsplannen voorzagen in woningbouw ten noorden van de Molenweg, Steenbergen-Zuid en recentelijker in Steenbergen Noord-Oost.

Tegenwoordig vindt een groot deel van de bevolking zijn werk buiten de landbouw. Het tijdperk, waarin de landbouw hier het voornaamste bestaansmiddel was, loopt dus duidelijk ten einde. De eerste belangrijke niet-agrarische industrie op Steenbergse bodem was de Hollandsche Kunstzijde Industrie, de Zij, die zich in 1947 vestigde aan de Molenweg, gevolgd door Eling Visser en de Brabantse Afwerk Centrale, later Bac Color, tegenwoordig Fuji. De kleinschalige industrie en van oudsher in de kom opgerichte bedrijven zijn uiteindelijk op de industrieterreinen in prins Reinierpolder I en II terecht gekomen.

Recente ontwikkelingen

Een belangrijk project voor de gemeente Steenbergen is de aanleg van het ontbrekende stuk snelweg A4 tussen Dinteloord en Bergen op Zoom. Momenteel is men volop bezig met de realisatie van deze weg. De A4 komt aan de westkant om Steenbergen heen te lopen. De A4 kruist de Steenbergse Vliet, waar een aquaduct komt te liggen, zodat de jachthaven voor de zeilschepen vrij toegankelijk blijft. Dit gedeelte van de A4 beoogt eind 2015 gereed te zijn. Doel van dit traject is dat het (vracht)verkeer vanuit Antwerpen rechtstreeks naar Rotterdam of Amsterdam kan rijden.

Bezienswaardigheden

Musea

Jaarlijkse evenementen

Natuur en recreatie

Steenbergen vertelt vooral het verhaal van aangewonnen land, dat ook herhaalde malen aan de zee moest worden prijsgegeven. Steenbergen is vooral polderland, maar wel op een schaalgrootte die maken dat het een mooi landschap is. De vele smalle polderwegen op met populieren omzoomde dijken maken het gebied aantrekkelijk voor de fietsrecreant. Men kan zelf aan de hand het fietsknooppuntensysteem een route uitstippelen, maar men kan ook hier op deze website een route uitzoeken.
Nieuw-Vossemeer is bekend van de jeugdroman en gelijknamige TV-serie Merijntje Gijzen van A.M. de Jong. De oude meerpaal midden in het dorp herinnert aan het niveau dat het water bereikte tijdens de watersnoodramp van 1953.
Steenbergen is rijk aan water een heeft uitstekend uitgeruste jachthavens die vanuit Zeeland goed bereikbaar zijn. Onder andere de toegang vanaf het Volkerak tot de Steenbergse Vliet via het idyllisch aandoende sluizencomplexje Benedensas is uniek. De aansluiting op het vaarroutenetwerk biedt fantastische mogelijkheden om de streek vanaf het water te verkennen.
Bent u liever actief, dan kunt u ook naar hartelust ’outdoren’. Klauteren, survivalen, kanoën en overnachten op een vlot behoren in Steenbergen allemaal tot de mogelijkheden. Een greep uit de mogelijkheden:


Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, ODB
         Plaatsengids.nl
         Wikipedia
         Statline CBS
         www.ngw.nl
         Gemeente Steenbergen
         Heemkundekring De Steenen Kamer, Steenbergen
         VVV Brabantse Wal

Burgemeesters

Ambtsperiode Naam burgemeester Bijzonderheden
ca 1800 - 1833 Wijnmalen, Pieter Carel
1834 - 1850 Van Stapele, J. Paschalius
1850 - 1868 Van Loon, Jacobus Laurentius (1800-1868)
1869 - 1881 Laane, Jan Willem
1881 - 1909 Van Loon, Jacobus Johannes (1840-1916)Zoon van J.L. van Loon
1910 - 1919 Van Loon, Jacobus Antonius Alphonsus Maria (1874-1940) Zoon van J.J. van Loon, kleinzoon van J.L. van Loon
1919 - 1943 Van Etten, H.P.M.
1943 - 1944 Van de Graaff, Arie
1945 - 1946 Simons, J.waarnemend
1946 - 1957 De Gou, Leonard (L.)
1958 - 1977 Van der Meer, Jan (J.M.)
1978 - 1989 Derksen, A.J.M.
1989 - 2003 Van Wijk, Gert (G.)
2003 - 2012 Hoogendoorn, Jan (J.J.)
2012 - 2013 Bolten, Saskia (S.C.C.M.) vanaf december 2013 met verlof, d.d. 28 mei 2014 ontslagverzoek ingediend
2013 - 2015 Vos, Joseph (J.A.M.) waarnemend
2015 - hedenVan den Belt, Ruud (R.P.)